بسم الله‌ الرحمن الرحیم
درس اول ـ سوره حمد

واژگان:
1- اسم: نام ـ برای اصل آن دو احتمال وجود دارد:
الف) «وَسَم: علامت و نشانه». چه این که اسم هر چیز، نشانه‌ی آن است‌.
ب) «سُمُوَ: برتری و عُلُوّ»؛ چه این است که اسم هر چیز بر روی آن قرار می‌گیرد.
این احتمال به واقع نزدیک‌تر است‌؛ زیرا جمع اسم، اسماء است که با این ریشه سازگارتر است.
2- الله: نام مخصوص خداوند و بیان‌گر ذات متعال اوست که همه‌ی صفات کمال را دارا می‌باشد.
3- الحَمد: ستایش. «حمد» تنها ستایش با زبان است، ولی «شکر» می‌تواند با عمل نیز باشد. هم‌چنین، «حمد»، تنها در فعلی به کار می‌رود که آگاهانه و با اختیار صورت گرفته باشد.
4- رَبِّ: به کسی گفته می‌شود که هم مالک و صاحب چیزی است و هم در رشد و پرورش آن نقش دارد.
5- العالَمِین: (جمع عالَم) همه‌ی مخلوقات.
6- یَومِ الدّین(دِین: اسم مصدر از دَین: فرمان بردن، جزا دادن): روز جزا.
7- صِراط: راه روشن، وسیع و همواری که به هیچ طرف انحراف ندارد.
8- اَلمغضوبِ عَلَیهِم: غضب شدگان.
9- الضالّین(جمع الضالّ؛ ضلالت: انحراف از حق) :گمراهان.

نام‌های دیگر این سوره:
برای این سوره بیش از ده نام از ائمه اطهار ذکر شده است که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از: 1ـ فاتحة الکتاب 2ـ أمّ الکتاب 3ـ خلاصة القرآن 4ـ سَبع مَثانیّ.
فضیلت سوره حمد
1ـ تنها سوره‌ای است که بر هر مسلمانی واجب است، روزانه ده بار آن را در نمازهای شبانه‌‌روزی بخوانید.
2ـ رسول اکرم صلی‌الله‌وعلیه‌وآله‌وسلم فرمود: «این سوره، بهترین سوره قرآن کریم است و پاداش تلاوت آن به اندازه‌ی تمام قرآن است».
3ـ امام صادق علیه‌السلام فرمود: «اگر هفتاد مرتبه این سوره را بر مرده‌ای خواندید و زنده شد، تعجب نکنید.
4ـ و نیز آن حضرت فرمود: «اسم اعظم الهی در سوره أم‌الکتاب است».
 

محتوای کلی سوره‌ی حمد:
1ـ این سوره از زبان بندگان نازل شده است و به بیان مهم‌ترین محورهای رابطه میان انسان و خدا اشاره می‌کند.
2ـ آغاز سوره به انحصار حمد به خدا و دلایل آن می‌پردازد. (آیات 2ـ4)
3ـ در ادامه به اعلام انحصار بندگی به خدا و استعانت از او، اختصاص یافته. (آیه 5)
4ـ در پایان به طلب هدایت انسان از خدا برای شناخت و حرکت در راه مستقیم و بیان ویژگی‌های آن اشاره می‌کند. (آیات 6ـ7)
 

خلاصه تفسیر سوره‌ی حمد:
آیه 1: 1/1) شروع کارها با نام خدا. پرودگار متعال کلام خود را به نام خود آغاز نموده تا به بندگان خود بیاموزد که در کارهای‌شان این ادب را رعایت نمایند این امر موجب خواهد شد همه‌ی اعمال‌شان خدایی شود و هم‌چون خداوند باقی مانده و باطل و ناتمام نماند.
2/1) تفاوت معنای رحمان و رحیم. «رحمان» از نام‌های خاص خداوند است. این کلمه به رحمت گسترده و عام خداوند اشاره می‌کند که همه‌ی بندگان ـ اعم ازمؤمن و کافر ـ را شامل می‌شود. رزاقیت، هدایت تکوینی و... از مصادیق این رحمت است.
«رحیم» نیز بیان‌گر رحمت جاودان و دائمی خداوند است این نوع، رحمت ویژه مؤمنان است و از مصادیق آن‌، نعمت هدایت تشریعی، ولایت الهی، شفاعت و... است.
شایان ذکراست در زبان فارسی برای این دو کلمه معادلی وجود ندارد و ترجمه‌های ارائه شده تنها برای نزدیکی به ذهن است.
آیه 2: همه‌ی ستایش‌ها شایسته خداوند است.
حمد برای کسی یا فعلی به کار می‌رود که به کمال رسیده باشد. به همین دلیل، حمد تنها مخصوص خداوند است؛ زیرا اوست که همه‌ی خوبی‌ها را در حد کمال دارد.
آیه 3: در بند قبل گذشت. (تکرار نشانه اهمیت این دو صفت خداوند است).
آیه 4: اشاره به معاد کرده و خداوند را صاحب آن روز معرفی می‌کند.
آیه 5: توحید: پرستش او و یاری خواستن از او.
یک موحّد و خداشناس‌، باید به یگانگی خدا ایمان داشته باشد و از پرستش و دلبستگی به هرچه غیر از اوست‌، دوری کند، هم چنین باید عبادت خود را مخصوص او کرده و تنها او را مؤثر در عالم بداند و تنها از او یاری جوید.
آیه 6: مراد از «صراط مستقیم» همان آیین خداپرستی و پایبندی به دستورات الهی است.
شاهد بر این مطلب، آیه 161سوره‌ی انعام است که می‌فرماید:
قُلْ إِنَّني‏ هَداني‏ رَبِّي إِلى‏ صِراطٍ مُسْتَقيمٍ ديناً قِيَماً مِلَّةَ إِبْراهيمَ حَنيفاً وَ ما كانَ مِنَ الْمُشْرِكينَ ـ بگو: «پروردگارم مرا به راه راست هدايت كرده؛ آيينى پابرجا (و ضامن سعادت دين و دنيا)؛ آيين ابراهيم؛ كه از آيين‌هاى خرافى روى برگرداند؛ و از مشركان نبود».
آیه 7: 1/7) «أنعمت علیهم» انبیا، صدیقین، شهدا و صالحان هستند که از نعمت الهی برخوردارند.
مستند این مطلب آیه 69 سوره نساء است.
وَ مَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَ الرَّسُولَ فَأُولئِكَ مَعَ الَّذينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيِّينَ وَ الصِّدِّيقينَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحينَ وَ حَسُنَ أُولئِكَ رَفيقاً ـ و كسى كه خدا و پيامبر را اطاعت كند، (در روز رستاخيز،) همنشين كسانى خواهد بود كه خدا، نعمت خود را بر آنان تمام كرده؛ از پيامبران و صدّيقان و شهدا و صالحان؛ و آن‌ها رفيق‌هاى خوبى هستند.
2/7) در معنی «المَغضُوبِ عَلَیهِم» و «الضَّالِّینَ» سه احتمال وجود دارد.
1ـ «الضّالّین» گمراهان عادی هستند و «المَغضوبِ عَلَیهم» گمراهان لجوج و یا منافق.
2ـ «الضّالّین» مسیحیان گمراه و منظور از «المَغضوبِ عَلَیهم» منحرفان یهودند.
3ـ «الضّالّین» به گمراهانی اشاره می‌کند که تنها خود گمراه شده‌اند؛ در حالی که «المَغضوبِ عَلَیهم» کسانی هستندکه همراه گمراهند و هم گمراه‌گر.
 

پیام‌ها
1ـ (بِسمِ الله الرَّحمنِ الرَّحِیمِ) درآغاز قرآن و نیز آغاز هر سوره‌، بیان‌گر آن است که قرآن و مطالب آن جلوه بارز رحمت الهی است.
2ـ رابطه خداوند با مخلوقات، دائمی و تنگاتنگ است. (رِبِّ العالَمِینَ)
3ـ ربوبیت (رَبِ العالَمِینَ)؛ رحمت عامه (الرَّحمن) و خاصه (الرَّحیم) و مالکیت روز قیامت (مالِکِ یَومِ الدّین)، چهاردلیل آشکار برای ستایش الهی است.
4ـ بامداد (ایاک نعبد) گفته‌ای در فرض حق / چاشتگه خود را مکن در خدمت دونی حقیر
5ـ جمله‌ی (نَعبُدُ) هم اشاره به این داردکه نماز به جماعت خوانده شود و هم بیان‌گر این است که مسلمانان همگی برادر و در یک خط هستند.
6ـ در آیه «اهدنا الصراط المستقیم» هدایت همه‌ی انسان‌ها از خدا خواسته می‌شود‌؛ زیرا جامعه‌ی امن و بی‌مزاحم تنها با هدایت همگانی و حرکت همه به سوی یک هدف تامین می‌شود و نبودن مزاحم‌، شرط سالم به مقصد رسیدن است‌.
7ـ انسان در تربیت نیازمند الگو می‌باشد. انبیا، شهدا، صدیقین و صالحان، نمونه‌های زیبای انسانیت‌اند. (صِراطَ الَّذِینَ اَنعَمتَ عَلَیهِم)
8ـ نعمت را خداوند می‌دهد ولی قهر و غضب را خود به وجود می‌آوریم. به همین خاطر، به خدا نسبت داده نشده است. (اَنعَمتَ...المَغضُوبِ عَلَیهِم)


 

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: